Start > Onze instrumenten > De Dobro en andere gitaren

De Dobro en andere gitaren

1 januari 2012

De geschiedenis van de Dobro en andere gitaren

De naam Dobro is in feite een merknaam van een type gitaar wat eigenlijk een resonatorgitaar wordt genoemd, een gitaar met in de klankkast een ingebouwde resonator die als een akoestische speaker functioneert. Daarmee ontstond er een gitaar met een veel harder volume die kon worden gebruikt in jazzbands met bijvoorbeeld blazers.

 
Dopyera brothers en Ed Dopyera

Het instrument werd gefabriceerd door de Dopyera brothers, emigranten uit het Europese Tjecho-Slowakije, begin twintiger jaren van de vorige eeuw. Het ontwerp kwam van John Dopyera en George Beauchamp. Ze richten samen in 1927 de National String Instrument Corporation op. In 1928 richtte de Dopyera Brothers hun eigen Dobro Manufacturing Company op.

dobro en een national steelgitaar

Deze zogenaamde resonatorgitaar werd door hun Dobro genoemd, afgeleid van hun eigen achternaam en wat goed betekend in verschillende Slavische talen. Door zijn karakteristieke en versterkte geluid werd de ‘Dobro’ al snel geadopteerd in de blues en countrymuziek. Deze resonatorgitaar leende zich ook erg goed in slide of bottleneck technieken gespeeld door bluesmuzikanten als Tampa Red, Son House, Bukka (Booker) White en Blind Lemon Jefferson.

Son House en Bukka White hebben wij  nog gezien tijdens het Folk Blues Festival in 1967 in het Concertgebouw in Amsterdam (zie de geschiedenis van de Mondharmonica).

     
Son House, Bukka White, Tampa Red en Ry Cooder

Het was vooral Ry Cooder die het instrument bekend maakte in de zeventiger jaren.


De resonatorgitaar zijn er in verschillende uitvoeringen, in geheel metalen bodies, met houten klankkasten en verschillende soorten resonatoruitvoeringen. De gitaren met ronde halzen konden ook als ‘gewone’ gitaren worden bespeel, al of niet met een bottleneck, en de uitvoeringen met een vierkante hals werden op schoot of voor de borst hangend bespeeld met een steelbar. Deze laatste variant wordt veel gebruikt in bluegrass. In 1993 heeft uiteindelijk Gibson de rechten op de naam Dobro verworven. De naam National is in handen van de National Reso-Phonic Guitars.
http://www.nationalguitars.com/

In de praktijk worden houten resonatorgitaren Dobro genoemd en stalen gitaren hebben de naam National Steelgitaar. Het resonator bleef overigens niet beperkt tot de gitaar maar werd in vele instrumenten toegepast.

  
allerlei dobroachtige instrumenten, een resonatormandoline en ukelele

In de bluegrass introduceerde Josh Graves (1928-2006) de Dobro in the Foggy Mountain Boys van Lester Flatt en Earl Scruggs.

Tegenwoordig is de onbetwiste topspeler, onder meer met Allison Krauss en Union Station, Jerry Douglas

en Union Station

  
Josh Graves en Jerry Douglas

De 12-snarige gitaar

Een gitaar die een relatief kleine instrumentale maar omgekeerd evenredig een grote muzikale rol heeft gespeeld in de folk en popmuziek is de 12-snarige gitaar.

   

Er bestaan twee theorieën hoe deze gitaar in Amerika terecht is gekomen. De eerste is dat de gitaar is ontwikkeld door Italiaanse instrumentenbouwers in New York en Chicago. De Italianen hadden immers een traditie in snaarinstrumenten met dubbel uitgevoerde snaren zoals de mandoline. Dit zouden ze dan ook toegepast hebben op andere snaarinstrumenten zoals de gitaar.De andere theorie is dat de 12-string via Mexico in de USofA arriveerde. Latijns America had immers een lange traditie in dubbelsnarig uitgevoerde gitaren zoals ze worden gebruikt in Mexicaanse mariachibands.

De absolute Koning van de 12-snarige gitaarspelers in zonder twijfel Huddie Ledbetter (Louisianne 1888-1949), meer bekend onder de naam Leadbelly, ook wel gespeld als Lead Belly.

  

Ergens rond 1912 schafte de jonge Ledbetter, rondreizend met een nog jongere Blind lemon Jefferson, zich een 12-snarige Stella gitaar aan in een pandjeshuis in Dallas. Hij had het instrument gehoord in een Medicine Show en was onder de indruk van het geluid van de gitaar, door Pete Seeger aangeduid als “the clanging of the bells” . Zonder Leadbelly zou het instrument vermoedelijk nooit zijn populariteit hebben gekregen.
Zijn tijdgenoot, de countryblueszanger Blind Willie McTell (Georgia 1998-1959), speelde ook de 12-snarige gitaar maar het was Leadbelly, in een meer stadse omgeving, die het instrument zijn bekendheid gaf in nummers als Goodnight Irene, Midnight Special en de Rock Island Line. Het was Alan Lomax die Leadbelly, eerder veroordeeld in 1917 voor moord en amnestie verkregen door de gouverneur in 1924, uit de anonimiteit haalde.

 23alan_lomax2
Alan Lomax en een chaingang Texas prison 1933

In de dertiger jaren bezochten de ‘songhunters’ John en zoon Alan Lomax gevangenissen in het Zuiden van de Verenigde Staten op zoek naar folksongs en vonden Leadbelly alweer in een gevangenis, de (nog steeds) beruchte Angola gevangenis in Lousianne. Leadbelly bleef overigens met Alan Lomax een wat complexe en controversiële relatie houden.

Leadbelly stierf na een kort ziekbed in 1949. Een jaar na zijn dood, in 1950, maakte de Weavers met Pete Seeger, een begenadigd speler en promotor van de 12-string gitaar, een enorme hit van de door Leadbelly geschreven Goodnight Irene, nog steeds één van de meest bekende songs in Amerika.

https://www.youtube.com/watch?v=KpZ1Cx1IcC0

In de zestiger jaren kroonde de folkboombeweging Leadbelly uiteindelijk tot de Koning van de 12-snarige gitaar. In de zeventiger jaren nam Leo Kottke (1945-heden) het 12-snarige stokje over van Leadbelly en Pete Seeger.

24leo_kottke 25pete_seeger_jpg
Leo Kottke en Pete Seeger

In de popmuziek kreeg de elektrische 12-string gitaar, een Rickenbacker, grote bekendheid door Roger McGuinn van de Birds in bijvoorbeeld in Mr Tambourine man en Turn!Turn!Turn! In de Beatles speelde George Harrison 12-string ondermeer in A Hard Days Night en vele andere Beatlesongs.

26roger_mcguin 27george_harrison
Roger McGuinn en George Harrison

Maar ook songs als Jumpin’Jack Flash, Hotel California, Stairway to Heaven en Maggie May en vele anderen zouden niet hebben geklonken zonder de 12-snarige gitaar.

Een kleine geschiedenis van de elektrische gitaar en (pedal) steel gitaar

In de dertiger jaren van de vorige eeuw werd de elektrische gitaar door Adolph Rickenbacker ontwikkeld en gefabriceerd. Deze eerste elektrische gitaren waren semi-akoestisch uitgevoerd met pickups, een spoel om een magneet die de trilling van de snaren omzet in een elektrische spanning die vervolgens kan worden versterkt middels een versterker. De populariteit van deze elektrische gitaar groeide door het gebruik in Big Bands in de jaren ’30 en ’40. De Dobro mocht dan een harder geluid geven dan een akoestische gitaar maar voor een Big Band was een versterker nodig om in het geluidsgeweld van de blazers mee te kunnen komen.

28electrische_gitaar

een van de eerste Rickenbackers

De doorbraak van de elektrische gitaar kwam in 1941 toen Les Paul de massieve bodygitaar ontwierp, dus geen klankkast meer, De Gibson Les Paul was geboren.
De tweede doorbraak eind veertiger jaren kwam van Leo Fender, de Fender Broadcaster Electric Guitar. In 1954 werd de naam van deze gitaar omgedoopt in Stratocaster. Deze Strat en de Les Paul hebben de elektrische gitaar tot het populairste instrument ooit gemaakt.

                     
de les Paul, de Rickenbacker en de Strat

De Steelgitaar en de pedal steel gitaar waren een direct gevolg van de uitvinding van de elektrische gitaar. De slidegitaar met dezelfde technieken als op de resonatorgitaar werd al snel uitgevoerd met een solid body met pickups op de schoot gelegd of staande op 3 of 4 poten. In de opnames van Hank Williams is hij veel te horen.

Een rechte steelbar is nogal gelimiteerd om verschillende akkoorden te kunnen vormen behalve bij het op en neer schuiven op de nek. Tot rond 1955 een steelspeler B. Isaacs genaamd een pedaal aan de nek bevestigde van zijn steelgitaar. Dit pedaal kon twee snaren een andere stemming geven waardoor onder het spelen hij van akkoord kon wisselen. Hiermee heeft hij uiteindelijk een revolutie ontketend onder steelgitaar spelers.
Buddy Emmons splitste deze ene pedaal in twee pedalen, vermeerderde het aantal snaren naar 10 en hiermee was de zogenaamde E9 stemming uitgevonden. Later was de Sho-Bud Company de eerste pedal steel producent. Uiteindelijk leidde de ontwikkelingen naar steel gitaren met een of twee nekken, een groot aantal voetpedalen en kniehefbomen die bijna alle snaren al of niet in combinaties konden laten zakken of stijgen. Een volumepedaal die met de voet werd bediend werd al heel snel gebruikt bij steel spelers na de uitvinding van de elektrische gitaar waar het volume met een draaiknop op de body werd geregeld. De rechtervoet van de pedal steel speler bedient altijd tijdens het spelen het volumepedaal.
Pedal steel wordt meestal in countrymuziek gebruikt en soms in de popmuziek, maar ook bijvoorbeeld in Jujumuziek uit Nigeria. In de jaren zeventig waren Peter E ” Sneaky Pete” Kleinow (1934-2007) uit the Flying Burrito Brothers, maar als sessiemuzikant in talloze opnames en Rusty Young 1943-heden) uit Poco de bekendste pedal steel spelers in de popmuziek. Tegenwoordig is het instrument praktisch uit de popmuziek verdwenen.

 33flying_burrito_brothers
Sneaky Pete en de Flying Burrito Brothers met Gram Parsons

34rusty_young 35poco
Rusty Young en Poco

Zelf heb ik een ZB Custom pedal steelgitaar (ZB staat voor de initialen van de steelspeler Zane Beck) die ik in 1974 in Engeland aanschafte. Buiten CCC heb ik de steel gespeeld half jaren zeventig in de band Electric Tear met ondermeer de gebroeders Den Tex en heb ik eind jaren zeventig tijdens een tour Chip Taylor begeleid. Ik speelde de steel ondermeer via een leslie speaker van een Hammondorgel. Dat leverde een verrassend goed orgel effect op. De laatste keer dat ik erop speelde voor een plaatproduktie (en soms live) was op cd’s van  Denvis & the Real Deal. https://www.youtube.com/watch?v=0oNe1sKS8Kc&list=PLIv-XAlPJwq6CqIbsvb9voTKkfogLGHbZ
zb custom pedal steel ZB custom pedal steelgitaar
hammond orgelbox het binnenwerk van een Hammond met roterende speakers

Mijn Dobro komt merkwaardig genoeg uit Brazilië en heet Del Vecchio. In de jaren zestig zijn ze in Sao Paulo, Brazilie deze instrumenten gaan maken om behalve hout (onder andere voor de gitaar fabrikant Martin) ook eindproducten te kunnen exporteren, met name naar Amerika. De dobro kreeg ik in 1972 van Jon Tooker van de US psychedelische cultband van zanger, componist  Tom Rapp, Pearls Before Swine,  die een aantal weken op de boerderij in Neerkant verbleef. https://www.cccinc.nl/ccc/verhalen/ccc-en-pearls-before-swine/
Zijn dobrospel is te horen op een aantal tracks op onze tweede elpee Watching the Evening Sun. Run Highway https://www.youtube.com/watch?v=YMs95uWU7F8  Nina  https://www.youtube.com/watch?v=7k_nu5IQo5s en Pretty Little Miss https://www.youtube.com/watch?v=26X3I9qoVSI
Hij overleed na een motorongeluk in 2008.

Del Vecchio                    martin-D12-35-1967 Martin D12-35

Mijn 12-snarige gitaar is een Martin D12-35 uit 1971


En hier ben ik te zien en horen met de dobro

Jaap-op-steel-1974Ikzelf  op steelgitaar met de CCC in 1974

Jaap van Beusekom, juni 2010

Onze instrumenten