De stemmen (vocals) in Amerikaanse (Folk) muziek

Er is geen andere periode bekend in de menselijke geschiedenis die zo’n explosie heeft gekend in varianten van de menselijke zangstem als het tijdsbestek van pakweg 100 jaar, tussen circa 1850 en 1950, in de Verenigde Staten. Buiten alle beschreven instrumenten is de complexe menselijke stem veruit het belangrijkste ‘instrument’ in de Americana, zoals overigens in de meeste muziek. En hoeveel kun je niet vinden op internet over de instrumenten in deze rubriek? Daarom is het des te verrassender dat er over het gebruik van de menselijke stem in Americana-muziek eigenlijk weinig tot niets te vinden is.
Terug naar die ongekende explosie in varianten van de menselijke zangstem. Wat zijn daar de oorzaken van?

Ten eerste kwamen met de emigranten uit de oude wereld, Europa, talloze zangculturen uit landen en gebieden als Duitsland, Ierland, Schotland , Engeland en Scandinavië in relatief korte tijd naar de nieuwe wereld, Amerika. Weliswaar hadden de verschillende culturen diepe historische wortels, zoal de Keltische cultuur in Ierland, maar er was ook een gezamenlijke cultuur, de Christelijke cultuur die met name muzikaal tot uiting kwam in de kerken. Zo namen deze emigranten behalve hun volksmuziek ook hun kerkmuziek, dat wil zeggen de gezongen kerkmuziek, mee naar de nieuwe wereld 

 

De tweede factor is de gedwongen aankomst van slaven in de nieuwe wereld uit Afrika van wie de cultuur in niets overeenkwam met die van de Europese emigranten. Afgezien van het feit dat ze hun eigen instrumenten zoals de banjo zouden gaan gebruiken, brachten ze als enige echte muzikale bezit mee: hun eigen stem. Om te beginnen zongen ze in polyfonie wat zoveel betekent als veel- of meerstemmigheid. Dat wil zeggen dat meerdere stemmen in gelijkwaardigheid tegelijkertijd klinken. Meerder melodieën kunnen tegelijkertijd worden gezongen zonder dat er sprake was van een duidelijke ‘lead vocal’. Maar ook hun ritmes, poyritmisch, weken in alles af van Europese muziektradities. Polyritmisch betekent meerdere ritmes die tegelijk klinken en gelijkwaardig samengaan in een complex geheel. Tegenwoordig is dit terug te vinden in de hedendaagse Dancemuziek. Ook het gebruik van ‘blue notes‘, de gebogen klanken, bestond niet in Europese muziektradities of notenschrift, evenmin als syncopen, improviseren en falset zingen, en de zogenaamde Call and Response.

De slaven was in het algemeen verboden om op instrumenten te spelen. Zo waren ze hoofdzakelijke op hun stem aangewezen om hun identiteit en cultuur te handhaven en te bevestigen en zich te kunnen uiten. Tijdens het werk in de velden werden er Field Hollers gezongen, vaak met een voorzanger die werd beantwoord, de Call en Response. De teksten gingen vaak over de harde omstandigheden maar bevatten ook verborgen boodschappen en berichten. Bij wegenbouw en bijvoorbeeld spoorwegaanleg werden Worksongs gezongen om het werk te verlichten en bepaalde handelingen collectief te kunnen verrichten. Later volgden Blues, Jazz, Rhythm and Blues, Rock and Roll, Soul, R&B, HipHop tot werkelijke alle zangstijlen die muzikanten tot op de dag van vandaag in de popmuziek gebruiken.

De eerste Christelijke protestantse zwarte kerkgemeenschappen werden rond 1800 gesticht door vrije slaven. De allereerste, gesticht in 1790, was de First African Baptist Church in Lexington, Kentucky. Daar begint de eerste vermenging tussen de Europese en Afrikaanse zang. Deze interactie van muziek en religie kwam tot uiting in Spirituals and Gospels.
Tijdens een religieuze opwekkingsbeweging tussen 1750 en 1800, the Great Awakening en de latere Second Great Awakening, werden deze spirituals ook door de blanken erkend als een middel dat kon leiden tot een gevoel van broederschap en de vrijheid om zich te uiten. Behalve de gezangen en psalmen uit hun voormalige thuislanden werden voor deze opwekkingsbeweging veel nieuwe liederen gecomponeerd en geïmproviseerd die klonken op de zogenaamde Camp Meetings.
De White Spiritual

 
de koningin van de Gospel, Mahalia Jackson

Zoals gezegd begonnen ook blanken deze zangvorm over te nemen die ze White Spirituals noemden en die dezelfde muzikale en symbolische elementen in zich had als de zwarte Spirituals.

Black Spirituals en de Second Great Awakening

Zowel in de integratie van de voormalige slaven als in de emancipatie van vrouwen hebben deze Awakenings een grote rol gespeeld. Daarmee was de vermenging van de Afrikaanse en Europese (religieuze) zangcultuur ook een feit. Het grote publiek ontdekte de zwarte muziek, ook wel Race Music genoemd, door de publicatie in 1867 van ‘Slave Songs from the Southern United States‘ waarmee een klein zwart koor van studenten uit Nashville toerde. Rond 1920 waren de Spirituals en vele ander zwarte ‘ras’ muziekuitingen in heel Amerika populair.

Een heel interessante zangstijl is de zogenaamde Sacred Harp Singing, een  traditionele  manier van Koorzang ontwikkeld in het Zuiden van de Verenigde Staten. De naam is afgeleid van een Liedboek genaamd The Sacred Harp dat werd gepubliceerd in 1844. De muziek wordt zonder begeleiding, a cappella, uitgevoerd en is van origine Protestants Christelijke muziek. De zwarte invloeden in het zingen is onmiskenbaar. Hier is de geschiedenis van de Sacred Harp Singing.
Sacred Harp Singing, de geschiedenis van de traditie

De tweede broedplek waar deze twee zangculturen bij elkaar kwamen lag in het Oosten van de VS, de Appalachian Mountains. Met de naam Appalachia, voor het eerste genoemd door Spanjaarden in de 16e eeuw en afgeleid van de naam van een Indianendorp in Noord Florida, werden de indianenstammen en het Noordelijke berggebied aangeduid. De oorspronkelijk de bewoners, de Cherokee indianen en diverse andere stammen werden in 1838 verwijderd uit het gebied, een gedwongen voettocht van Tennessee naar Oklahoma , later de Trail of Tears genoemd, als gevolg van de Indian Removal Act van 1830 onder president Martin (Maarten) van Buren. Vergeleken met de bekendheid van de slavernij een niet algemeen bekend historisch feit. Hiermee werd het land vrijgemaakt voor de komst van de eerste nieuwe bewoners. Tegenwoordig heet dit overigens Ethnic Cleansing.

Deze eerste settlers in dit onherbergzame en geïsoleerde gebied waren gevluchte en bevrijde slaven, Ierse en Schotse emigranten, later gevolgd door Engelsen en Duitsers. Rond 1860 was 10% van de bevolking zwart. De slaven namen uiteraard hun eigen instrumenten mee zoals de banjo, en hun zangcultuur zoals de blues, de zogenaamde Appalachian blues, die zich voor het eerst ontwikkelde in deze oostelijke bergen. Verrassend veel blueszangeressen kwamen uit deze regio waaronder Bessie Smith die in Chattanooga, Tennessee geboren en getogen was en haar halfzuster Mary Mc Clain uit Logan County,West Virginia.

 
Bessie Smith en Mary McClain

De banjo, het slaveninstrument genoemd, werd in die tijd alleen gespeeld door de zwarte muzikanten. Vooral de Afrikaanse ritmes die op dit instrument werden gebruikt weken geheel af van wat de Europese emigranten zoals de Ieren en Schotten in hun muziek meenamen uit hun landen met hun rijke liedjescultuur. Zij brachten de viool, de fiddle, naar de oostelijke bergen. De percussie van de Afrikaanse muziek ging zich mengen met de oorspronkelijke Ierse en Schotse muziek, blanken gingen banjo spelen en de voormalige slaven gingen fiddle spelen en na de Amerikaanse burgeroorlog was de vermenging een feit en dat was goed te horen in de zang van deze mengvorm, die later ‘Old Time Music‘ zou gaan heten. Van een enkel gebruikte leadvocal kwamen er meer en meer harmonieën in de zangpartijen zoals zo goed te horen is bij de Carter Family. De Minstrel Shows die vanaf 1840 gingen rondreizen zorgden voor de verdere verspreiding.
Hier de eerste opname van het allereerste nummer van de Carter family uit 1927:

Het is ondoenlijk om alle voorbeelden te geven van de talloze stemmen en stijlen, maar één persoon met een bijzondere zangstem die ik ontdekte in 1967 wil ik wel hier noemen: Roscoe Holcomb, de man met the High, Lonesome Sound, een term waar tegenwoordig de Bluegrass zang mee wordt aangeduid. Geboren in 1912 Daisy, Kentucky, mijnwerker, banjoist, gitarist, mondharmonicaspeler en gestorven in 1981. Zijn repertoire bestond uit Old-Time Music, Blues, ballads, en hij zong, vaak met falsetstem, veel van zijn songs a cappella.
Zijn bijzondere zangstem kwam uit de traditie van de Old Regular Baptist kerk en de zwarte zangcultuur. Bewonderaar Bob Dylan omschreef zijn stem als “an untamed sense of control“en Eric Clapton was tevens een groot bewonderaar van Holcomb.
Luister en huiver:

  
Appalachian fiddle player, Gus Cannon, Roscoe Holcomb

Gus Cannon:

https://www.youtube.com/watch?v=ClC_KizCpQk.

Cannon speelde ondermeer slide op de banjo en was de componist in de 30er jaren van ‘Walk right on‘ die door de Rooftopsingers in de 60er jaren tot een hit werd gemaakt.

Met het de uitvinding van de grammofoonplaat, op zich ook een interessant verhaal, stroomden vanaf het begin van de vorige eeuw en met name na de Tweede Wereldoorlog plotsklaps al die muziek, die deze verbazingwekkende vermenging van culturen had opgeleverd, naar de oren van het grote publiek in de Westerse wereld. De Field Hollers, de Worksongs, de Blues uit de Mississippidelta, de Blues en Jazz uit New Orleans, het geluid van de Gospels en Spirituals, zangstemmen en songs in alle soorten en maten uit de Appalachia, later de Rhythm & Blues uit Chicago en de samenzang van de Bluegrass. Niet alleen in Amerika maar ook in Engeland en het vaste land van Europa is er een hele generatie na de Tweede Wereldoorlog muzikaal mee grootgebracht. Zonder het nieuwe zingen en de nieuwe muziek uit de Nieuwe Wereld, geen Beatles, geen Stones, geen Beatmuziek, geen Rock&Roll, geen Singer-Songwriters, geen Soul, R&B, hedendaagse Popmuziek, HipHop of Dance.

De hele geschiedenis van slavernij in het Westen mag dan een zwarte periode in Europa en de nieuwe wereld zijn geweest maar niemand had toen ooit kunnen bevroeden dat de vermenging van de Afrikaanse muziekcultuur en de cultuur met hun voormalige ‘Europese’ slavenhouders uiteindelijk de hele wereld zou gaan veroveren.

Jaap van Beusekom
oktober 2011

admin Onze instrumenten