Start > Onze instrumenten > De Fiddle

De Fiddle

1 januari 2012

De geschiedenis van de fiddle

Het woord fiddle was het oorspronkelijke woord voor een twaalfde-eeuws Europees strijkinstrument dat enige gelijkenis vertoonde met de latere viool. Gestreken instrumenten werden in Europa al bespeeld vanaf 700 NC zoals blijkt uit talloze afbeeldingen en illustraties. Het instrument werd vooral gespeeld in de Ierse traditionele muziek. Een gevonden strijkstok uit de elfde eeuw in Dublin is het vroegste voorbeeld van een Middeleeuwse strijkstok (in het Engels ‘bow’) in Europa. Een van de eerste referenties aan het gestreken instrument in Ierland komt uit de zevende eeuw van ene O’Curry die het had over: “Pipes, fiddles, Bone-men and tube players”. In 1674 schreef Richard Head over Ierland dat “in every field a fiddle, and the lasses footing it till they were all of foam” Deze instrumenten hadden overigens nog weinig overeenkomsten met de later viool.

vedel_rebab_jpgfiddel_rebabspeler

vedel en rebabspeler

Deze ‘moderne’ viool, het woord komt uit het Italiaans, werd vormgegeven door de Italiaan Andrea Amati zo blijkt uit de oudste bestaande viool uit 1564 en zou het ontwerp zijn voor alle toekomstige vioolbouwers.

amati_violin               amatimaestrovirtuoso2

de Amati viool

Antonio Stradivari werd in het begin van de achttiende eeuw en tot op de dag van vandaag beschouwd als de meester der moderne vioolbouwers. Hier zijn werkplaats

stradivarius_shop_jpg  antonio_stradivari

Deze nieuwe ontwikkeling maakte de viool een stuk luider dan zijn voorgangers; in de volksmuziek kon de fiddle daardoor in heel europa de doedelzak verdringen.
Uiteindelijk belandde de moderne viool via de Schotse traditionele muziek in Ierland als een van de eerste moderne instrumenten die werden gebruikt in de Ierse volksmuziek. Deze fiddle leende zich uitstekend voor de traditionele dansmuziek: de Jigs en Reels uit Ierland.
In Nederland heette de vroege verzameling van gestreken snaarinstrumenten, de Vedel (in het Engels Vielle) of de Fiedel. In het Arabisch heet het instrument tot op de dag van vandaag de Rebab.
De oorsprong van het strijken ligt vermoedelijk in Mongolië. Daar beschikte men over het paardehaar dat voor de bespanning van de strijkstok wordt gebruikt. Via de Islamitische handelsroutes en het Iberisch schiereiland is de vedel in Europa terecht gekomen. Ook zijn vermoedelijk strijkinstrumenten uit het Midden-Oosten door kruisvaarders meegenomen naar Engeland en Schotland.

In Amerika arriveerde de viool, de fiddle, met de eerste immigranten in de zeventiende eeuw uit Schotland en Ierland. Deze immigranten koloniseerden met name het oosten van de VS, de regio van de Blue Ridge Mountains en de zuidelijke Appalachian Staten zoals West Virginia, North Carolina, Kentucky en Tennessee. In deze nogal geïsoleerde gemeenschappen werden de typische Amerikaanse fiddle-technieken ontwikkeld.

blank_my_old_fiddle  appalachia
echtpaar uit de Blueridge Moutains

Voor de kerk had de fiddle een uitgesproken slecht imago. Alleen instrumenten die in de Bijbel werden genoemd waren acceptabel. Het werd de ‘Devil’s Box’ genoemd en werd geassocieerd met drank, dansen en meer liederlijkheid. De muziek dat erop gespeeld werd viel dan ook onder de term: “Devils Music”.

fiddle_head_jpg

een vioolkop in de vorm van een slang

Bekende namen van fiddleplayers uit de begintijd waren de pioneer Davy (David) Crockett, pioneer en Congresman en de auteur van de onafhankelijkheidsverklaring Thomas Jefferson die letterlijk elke dag op zijn fiddle oefende.

davy_Crockett_jpg   thomas_jefferson
Davy Crockett en Thomas Jefferson met viool

In het begin vertolkte de fiddle de rol van ‘lead’ instrument. Nadat andere instrumenten werden geïntroduceerd zoals banjo, autoharp en gitaar werd de fiddle ook als begeleidend instrument gebruikt. Allerlei strijktechnieken werden ontwikkeld waarbij steeds meer andere invloeden uit de jaren 30 van de vorige eeuw zoals blues fiddling en syncopen uit de jazz zich lieten gelden. Uiteindelijk komen alle invloeden uit de zwarte en blanke muziektradities samen in de Bluegrass fiddling in de tweede helft van de vorige eeuw. Evenals de 5snarige banjo kende de country fiddle veel verschillende stemmingen. Elke streek kende wel zijn favoriete stemming en veelal herkende mer er door de herkomst van de fiddlers.

Weaverville_jpg   weiserjpg

Een grote rol in de ontwikkeling van de fiddle werd gespeeld door de zogenaamde Fiddle Contests of Fiddle Conventions. Eén van eerste kampioenschappen werd gehouden in Hannover Countie, Virginia in 1736. De hoofdprijs was een viool, ” a fine Cremona fiddle’. Deze conventions waren een serieuze aangelegenheid waar de gemoederen behoorlijk op konden lopen. De winnaar was immers een gevierd man die op werk kon rekenen. Allerlei nieuwe technieken werden ontwikkeld om als winnaar uit de contest te kunnen komen. Een ingenieuze techniek werd ontwikkeld door de jazz fiddler Joe Venuti eind twintiger jaren. Hij bespeelde de fiddle met briljante strijktechnieken de ‘Hokum Bowing’ genoemd, een flitsend patroon van dubbel en driedubbel gestreken syncopen. Deze techniek bereikte zijn hoogtepunt in het nummer ‘Orange Blossum Special’. Duizenden Fiddle Conventions vonden en nog steeds vinden plaats in de Verenigde Staten. Ondanks de naam gaat het om alle instrumenten die in de Old Time Music worden gebruikt. Zelf heb ik (JvB) er ook aan meegedaan op de banjo in 1981 in Clarksville, Tennessee.

Een specifieke fiddlesound komt uit Noord Georgia en met name van Gid Tanner, 1885-1960, een van de eerste fiddles die vanaf 1924 plaatopnames maakte voor Colombia Records. Samen met zijn band de Skillet Lickers heeft hij talloze opnames gemaakt met zijn fameuze fiddlesound.

gid_tanner  gid_tanner_en_band

Gid Tanner en de Skillet Lickers

Een andere speciale techniek werd tenslotte ontwikkeld in Texas waar de fiddle vooral werd gebruikt voor de typische Texaanse dansmuziek.


De onbetwiste meester van de bluegrass is Vasar Clements.

Inmiddels heeft de viool als fiddle heel Noord-Amerika veroverd. Het is het nationale instrument van het tweede inheemse volk van Canada, de Metis, en het reikt van Alaska, tot waar het zogenaamde Athabascan fiddling is doorgedrongen, tot in Louisiana, het Franstalige zuiden.

En tot diep in Mexico.

December 2010 Jaap van Beusekom/Joost Belinfante

Noot van Joost:
“Ik ben een Nederlandse fiddlespeler. Ik speel viool sinds mijn vierde, maar sta niet van kindbeen af in een fiddletraditie, zoals de Cajuns, de Texanen, de Athabascans, of de Roma. Ik kan mij zelfs niet voorstellen wat het zou betekenen om in een fiddletraditie te zijn grootgebracht. Als Nederlandse fiddlespeler heb ik weinig violistische houvast, maar veel vrijheid.”

1970 Joost op fiddle
Joost, 1971
(foto Molly Mackenzie) 

Onze instrumenten