De Piano in Americana
De geschiedenis van de piano in de Amerikaanse folk en countrymuziek
De geschiedenis van de piano in de Amerikaanse muziek, immers een al eeuwen oud bestaand instrument uit de Europese klassieke muziektraditie, is lastiger te plaatsen dan de historie van de andere instrumenten uit deze rubriek ‘Onze Instrumenten’. Daar waar de verspreiding van bijvoorbeeld de mondharmonica snel kon gaan dank zij het kleine formaat waren de afmetingen en het gewicht van een vleugel een geheel andere zaak, nog afgezien van het feit dat het maatschappelijk gezien een instrument was voor spelers en publiek uit de hogere cultuur. De aanschaf ervan werd eenvoudiger door de uitvinding van de staande piano. Hierdoor werd het instrument een stuk goedkoper, kon het door zijn geringere afmetingen gemakkelijker vervoerd worden en zo een vaste plaats krijgen in menig huis en etablissement.
Het was halverwege de negentiende eeuw dat deze staande (upright) piano, ook wel de buffetpiano genoemd, werd uitgevonden.
In Amerika kon hij vanaf dat moment in grote aantallen in serie worden gemaakt waardoor de prijs nog meer omlaag kon en het instrument, ooit alleen bereikbaar voor de hogere klasse, ook binnen bereik kwam van de lagere klassen. En toen er in diezelfde negentiende eeuw in Amerika een uitgebreid spoorwegnet werd aangelegd was het vervoer van het instrument naar alle uithoeken van het land ook geen beletsel meer. Men kan stellen dat door de aanleg van deze spoorwegen en met name die van de Pacific Railroad door de Texas and Pacific Railway Company (T&P), zich in het Zuiden een geheel nieuwe pianostijl kon ontwikkelen: de Boogie Woogie. Deze benaming, vermoedelijk een verbastering van Afrikaanse woorden, duidde op een pianostijl, direct afkomstig uit Afrikaanse muziek en uiteraard bespeeld door de voormalige zwarte slaven, die ondermeer spoorwegen aanlegden en die na hun bevrijding vrijelijk instrumenten mochten bespelen. De stijl is onmiskenbaar, met zijn ritmische, repeterende bassen, shuffle ritmes, breaks en allerlei andere kenmerken die tot op de dag van vandaag terug te vinden zijn in de West-Afrikaanse muziek. Maar ook het geluid van de trein zelf had zijn invloed of zoals Allan Lomax schreef: “Anonymous black musicians, longing to grab a train and ride away from their troubles, incorporated the rhythms of the steam locomotive and the moan of their whistles into the new dance music they were playing in jukes and dance halls.
Boogie-woogie forever changed piano playing, as ham-handed black piano players transformed the instrument into a polyrhythmic railroad train.”
In het algemeen gaat men er van uit dat de Boogie Woogie ontstaan is direct na de afschaffing van de slavernij in 1865, na de Amerikaanse Burgeroorlog, in Noordoost-Texas. Belangrijk, want hierdoor konden de voormalige slaven vrij reizen en alle muziek maken en instrumenten bespelen die ze wilden wat ten tijde van de slavernij strikt verboden was! Een zwarte slaaf die piano speelt, stel je voor! De spoorwegen werden in die tijd in hoog tempo aangelegd door grote groepen zwarte arbeiders met in hun gevolg allerlei zaken die nodig waren voor de aanleg van de rails en met name het hout voor de bielzen. In deze rondreizende werkkampen was uiteraard vertier nodig en dat vond plaats in de zogenaamde Barrelhouses en JukeJoints, provisorische kroegen of een omgebouwde treinwagon die eenvoudig werd meegesleept.
In deze ruige en gevaarlijke omgeving ontstond de Boogie Woogie, ook wel Fast Western, Fast Texas of Fast blues genoemd, op de piano,het enige instrument dat boven het rumoer van het (dronken) publiek kon uitkomen. De rondreizende pianisten genoten als entertainers in deze Barrelhouses groot aanzien en konden vaak een grote variatie aan muziek voortbrengen zoals gospel, blues, ragtime en uiteraard Boogie Woogie. Deze muziekstijl had grote invloed op andere instrumenten zoals de bluesgitaar. De rechterduim van Leadbelly speelt bijvoorbeeld in Good Morning Blues exact de baslijnen van de piano in de Boogie Woogie.
Ragtime
Een afgeleide pianostijl van de Boogie Woogie is de Ragtime die vooral begin 20ste eeuw in de rosse buurten van Amerikaanse steden als St Louis en New Orleans populair was. De stijl is, zoals in zo veel Amerikaanse muziek, een typische mix van westerse en Afrikaanse invloeden, maar de westerse muzikale inbreng in Ragtime is veel groter dan in Boogie Woogie. Het was de componist Scott Joplin (1867-1917) die beroemd werd door een ragtime compositie: Maple Leaf Rag.
Uiteindelijk werd ragtime pianostijl opgenomen in de jazzpiano. De revival van ragtimemusic kwam in de jaren zeventig van de vorige eeuw met name door de muziek uit de film The Sting.
Countrymuziek
In de beginjaren van de countrymuziek werd de piano geweerd door de platenproducers in New York omdat het geluid van de piano niet country sounding zou zijn. In het Zuiden hadden ze daar geen last van en daar was Sam Mc Gee al vroeg een bekend pianist uit de Grand Old Opry. Ook Jimmie Rodgers maakte regelmatig gebruik van de piano en in stijlen als de Western Swing was de piano altijd aanwezig met Fred’papa’ Cahoun als een van de bekendste pianisten.
Aubrey Wilson Mullican (1909 – 1967), bekend als Moon Mullican, was een zanger, songwriter en pianist. Zijn stijl werd Hillbilly Boogie genoemd en hij was de grote inspirator van Jerry Lee Lewis.
Fred‘papa’ Cahoun, Moon Mullican en Johnny Cash en Ray Charles
Vooral aan het begin van zijn carrière speelde de grote zanger, pianist en componist Ray Charles (2030-2004) veel countrymuziek zoals in het tv-programma van Johnny Cash. Hij gebruikte de piano in letterlijk alle Amerikaanse muziekstijlen: Soul, Rhythm and Blues, Gospel, Blues, Country en Pop. In 1986 werd hij opgenomen in de Rock&Roll Hall of Fame en hij ontving talloze Grammy’s en prijzen.
Floyd Cramer
Een van de grootste pianisten en uitvinder van de Nashville sound was Floyd Cramer (1933-1997)
Hij maakte 50 elpees, had in 1960 de klassieke hit ‘Last date’
en speelde op talrijke platen en hits van Elvis Presley zoals ‘Heartbrake Hotel’ en ‘Are You Lonesome Tonight’. Zijn piano is te horen op opnames van Patsy Cline, the Everly Brothers, Roy Orbison en heel veel anderen. Geboren in Louisiana in 1933 leerde hij zichzelf pianospelen en met zijn karakteristieke stijl beïnvloedde hij talloze andere pianisten, onder wie Ernst Jansz (o.a. duidelijk te horen in de Tennesse Walz op de LP To our Grandchildren van CCC). https://www.youtube.com/watch?v=EbytBfbnHOs
Floyd Cramer wordt gezien als de belangrijkste pianospeler in de countrymuziek en is opgenomen in de Country Music Hall of Fame.
Met zijn uitspraak: “Boogie-woogie forever changed piano playing.” stelde Alan Lomax terecht dat alle pianisten in de niet klassieke muziek uiteindelijk schatplichtig zijn aan deze Afrikaanse pianostijl op het meest deftige westerse klassieke instrument: de Piano
Jaap van Beusekom
juli 2011
De piano en ik
Ook ik ging van klassiek naar folk. Negen jaar was ik toen ik op pianoles ging. Verliefd op Chopin, ging het me allemaal niet snel genoeg. Van mijn zakgeld kocht ik al zijn pianoboeken en begon te studeren. Toen mijn vader overleed, ik was 17, liet ik het instrument voor wat het was. Ik ging het wasbord doen bij de CCC. Maar na een paar jaar begon ik toch weer te pingelen, geen klassiek meer, zomaar wat. Het was tijdens de KRO opnames in 1968 dat Rik Zaal mij vroeg: ken jij Floyd Cramer dan niet? En hij speelde me een deuntje voor (Last Date!). Ik was meteen verkocht, te meer daar ik ontdekte, dat zijn manier van spelen zoveel leek op wat Jaap op zijn 5-snarige banjo deed. De pink, steeds weer aangeslagen op de kwint, was als het ware de 5e snaar van de banjo. Jaap en ik hebben dat volledig uitgebuit in de gezamenlijke solo in Country Marriage, op onze eerste LP, waar ook de Floyd Cramer piano in de Tennessee Waltz te horen is.
Ernst Jansz
februari 2012
Ernst Jansz in CCC, 1971
(foto Molly Mackenzie)