De Concertina
De geschiedenis van de concertina
De concertina. is een zeshoekig op een trekzak lijkend instrument dat tot de familie van de zogenaamde vrije-rietinstrumenten behoort zoals de accordeon en mondharmonica. In de tweekopse kanten bevinden zich tongenblokken die door drukknopjes worden bedient. Dus geen klavieren zoals bij een accordeon voor de rechterhand.
Door het indrukken van de knopjes worden bij het induwen en uittrekken van de balg de verschillende tonen geproduceerd.
Het instrument is gelijktijdig, onafhankelijk van elkaar ontwikkeld in Engeland en Duitsland. In Engeland in 1829 door sir Charles Wheatstone en inDuitsland door Carl Friedrich Uhlig in 1834.
Uiteindelijk worden er voor de concertina drie verschillende systemen ontwikkeld:
het Engelse, de Duitse en de Engels/Duitse systemen. Het verschil tussen het Engelse en het Duitse instrument is dat bij de Engelse variant een toonknop bij het trekken en duwen dezelfde toon geeft, naar bij het Duitse instrumenteen andere toon klinkt. Uit deze zogenaamde diatonische Duitse concertina is later de bandoneon ontwikkeld die gebruikt wordt in de Argentijnse Tango en de Amerikaanse Tex-Mexmuziek met de bekende speler Flaco Jimenez uit Texas waar het een knoppenaccordeon wordt genoemd.
Ten slotte bestaat er nog een hybride concertina: een mengvorm van de Engelse en Duitse variant diatonisch en met standaard tien knoppen aan beide kanten.
Deze concertina werd en wordt gebruikt voor uiteenlopende muziek. In de Engelstalige landen speelt het Leger des Heils erop en in Zuid-Afrika wordt hij zowel gebruikt voor de blanke ‘Boerenmuziek’ alsdoor de zwarte Zulu en Xhosa, die het instrument de ‘squashbox’ noemen.
Xhosa
En Boerenmuziek
In de Victoriaanse tijd werd de Engelse concertina beschouwd als het salon-bourgeois instrument voor de hogere klasse en werd vooral gebruikt voor klassieke muziek.
De Duitse concertina werd vooral bespeeld door de lagere klasse die er populaire dansmuziek mee maakte.
Hier de afbeeldingen van alles wat met concertina te maken heeft tot het concertina wire, los in grote cirkels gerold gemeen prikkeldraad toe: http://www.google.nl/images?hl=nl&expIds=17259,26637,26992,27151&xhr=t&q=concertina&cp=7&client=firefox-a&rls=org.mozilla:nl:official&channel=s&um=1&ie=UTF-8&source=univ&ei=Lo-9TJGOBtGZOqWxhA8&sa=X&oi=image_result_group&ct=title&resnum=6&sqi=2&ved=0CEwQsAQwBQ&biw=1440&bih=706
In de 19e eeuw werd de concertina een populair instrument. Niet alleen adopteerde het Leger des Heils hem in diverse Engelstalige landen, maar Duitse emigranten namen het instrument mee naar Argentinië en Amerika. Aan het eind van de 19e eeuw was de concertina alom tegenwoordig.
Mede door de grote concurrentie van massagemaakte instrumenten zoals de piano was het snel gedaan met de populariteit van de concertina, maar in de Ierse en Afrikaanse muziek bleef de concertina gehandhaafd. Met de Folk revival in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw is de concertina in Europa weer teruggekomen.
De bandoneon werd de afgelopen decennia een bekend instrument door de populariteit van de Tango. Carel Kraayenhof is er mede door het koninklijke huwelijk in Nederland en ver daarbuiten beroemd mee geworden.
straatmuzikanten 1900
Immigranten namen de concertina mee naar de VS en daar arriveerde hij gelijktijdig met de Europese introductie.Er zijn tussen 1845 en 1900 honderdduizenden Duitse concertina’s in de VS geïmporteerd. Na een schipbreuk an het schip de SS’Grasbrook kondenin New Foundlandongeveer alle gezinnen daar worden voorzien van een concertina uit de lading van het schip. De prijzen van het Duitse instrument lagen tussen de 100 en 500 dollar terwijl voor een Engelse concertina maar liefst 1100 dollar moest worden neergelegd. Zoals in Engeland werd in Amerika de Engelse variant dan ook door de hogere klasse
bespeeld en de Duitse concertina door het ‘gewone volk’ die het gebruikte in Minstrel- en Vaudevilleshows. Ook in de zwarte stringbands was deze concertina populair en in de scheepvaart werden er veel sea shanties op gecomponeerd en gespeeld.
migranten op we naar het westen 1897
Er bestonden zoals bij de banjo complete concertinabands met alles erop en eraan, maar net als bij de banjo nam de populariteit in het begin van de 20e eeuw flink af.
hier een concertinaband uit 1913
Wel bleef de concertina op bescheiden schaal aanwezig dankzij de immigratie van Ieren en Engelsen, die het instrument meenamen.
Uiteindelijk kwam de populariteit van het instrument weer terug tijdens de folkboom in de zestiger en
zeventiger jaren van de vorige eeuw.
En hier is Huib op de concertina met het Slaapliedje
https://www.youtube.com/watch?v=uSYx9sem7Kw
Dat overigens niet iedereen van het geluid van de concertina was gecharmeerd bewijst deze tekst uit een New Yorkse krant uit 1894.
The New Angel
Now John was young and gay and free
And mainly proper in demeanor,
But lackaday, one fault had he—
He would play on the concertina.
By day he played, and eke by night;
Played sometimes slow and sometimes faster,
He played by ear and played by sight,
And at his music was a master.
The neighbors near his dwelling place
Became a-weary of his playing,
And each, with anger in his face
Declared that John was ripe for slaying.
But others sought the aid of law
And served on John the law’s subpoena,
And while he pondered it with awe,
Stole in and took the concertina.
He sought it high, he sought it low,
And of each friend in vain inquired,
And then at last, o’erwhelmed with woe,
Took to his bed and there expired.
He soared aloft in heavenly flight,
With spirits calmer and serener,
And asked St. Peter if he might
Exchange his harp for concertina
Huib Schreurs, De Kosmos, 1971
(foto Molly Mackenzie)
uit de film My Girl Tisa 1948. Lilli Palmer kijkt verliefd naar concertinaspeler
Jaap van Beusekom, Huib Schreurs
November 2010